نمونه مقالات پژوهشی سمینار 1402

ایده‌هایی برای بازطراحی سناریوی آموزشی براساس موقعیت‌های جمع‌آوری شواهد یادگیری

ارائه‌دهنده: پریسا پژوهی

 

چکیده

در این پژوهش می‌خواهیم به این سوال پاسخ دهیم که چگونه می‌توانیم یک بازطراحی آموزشی اصولی و براساس اطلاعات بدست آمده، بعد از پیاده‌کردن و پایان آن طراحی آموزشی داشته باشیم؟ برای رسیدن به پاسخ این سوال ابتدا یک طراحی آموزشی بر اساس طراحی آموزشی معکوس را روی یک درس از کتاب فارسی دوم بستان آماده کردیم که درس انتخابی درس فردوسی بود. ابتدا اهداف آموزشی درس را نوشتیم و علاوه بر اهدافی که به موضوع درس مربوط می‌شد، اهداف درس فارسی که در پایه دوم می‌خواهیم به آن بپردازیم مثل داستان نویسی نیز در نظر گرفته شد.  برای هر کدام از اهداف وجوه یادگیری را مشخص کردیم و در ادامه یک فعالیت مبتی بر وجوه یادگیری طراحی کردیم. بعد از طراحی فعالیت‌ها با این چالش مواجه شدیم که شواهد تاثیرگذاری طراحی آموزشی چه مواردی می‌تواند باشد و شواهد یادگیری در کلاس چگونه ثبت و از معلمان دریافت شود. در بعضی از فعالیت‌ها معلمان کلاس گزارش گفت‌وگوهای دانش‌آموزان را ثبت می‌کردند و بعضی از فعالیت‌ها از قبل مشخص شده بود که چه شواهدی مدنظر برای ثبت شدن است. به دلیل اینکه بیشتر فعالیت‌ها برای اولین‌بار بود که در کلاس اجرا می‌شد در قسمت مشخص‌کردن معیارهای شواهد یادگیری به مشکل برخوردیم که از قبل پیش‌بینی نشده بود و انتظار می‌رفت که خیلی واضح باشد. در نتیجه با توجه به اطلاعات جمع‌آوری شده و ثبت تجربیات در حین اجرای طراحی آموزشی لازم به بازطراحی در بعضی قسمت‌های طرح درس و بازبینی و تغییر شواهد یادگیری است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه

بیشتر اوقات در مرحلۀ ارزیابی سناریوی آموزشی و بازبینی آن در دپارتمان‌های آموزشی، شاهد گفت‌وگو‌ها و نظرات متفاوت دربارۀ‌ کیفیت اجرای طراحی آموزشی بودم. قسمتی از این تفاوت‌ها می‌تواند به دلیل متفاوت‌بودن معلمان، شرایط دانش‌آموزان و کلاس باشد که طبیعی است اما این تفاوت در کیفیت اجرا و نتایج به‌دست‌آمده گاهی فراتر از تفاوت معلم و کلاس بود. گاهی گذشت زمان باعث می‌شد معلمان جزئیاتی که در کلاس اجرا کرده بودند و نتایج حاصل از آن را فراموش کنند یا نظر کلی دربارۀ فعالیت بدهند و دقیقاً ندانند کجای سناریوی آموزشی نیاز به اصلاح دارد. در اینجا نیاز به جمع‌آوری اطلاعات دقیق‌تر دربارۀ کیفیت اجرای هر فعالیت وجود داشت. پس از آشنایی با «طراحی آموزشی معکوس»، استخراج اهداف یادگیری در قالب دایرۀ اهداف و اهمیت جمع‌آوری شواهد یادگیری در آن، به نظرم رسید می‌توان سناریو‌ی آموزشی موجود برای درس دوازدهم فارسی و نگارش پایۀ دوم را به کمک روش طراحی آموزشی معکوس اصلاح کرد و بر اساس شواهد یادگیری جمع‌آوری‌شده از هر موقعیت (فعالیت)، تعیین کرد که آیا آن موقعیت (فعالیت) به هدف خود رسیده است یا نه و در صورت نرسیدن، نیاز به چه اصلاحاتی دارد. برای مثال، آیا کتاب داستان باید تغییر کند یا کاربرگ مربوط به آن نیاز به تغییر دارد؟

تأکید ما روی اجرای درست موقعیت‌های جمع‌آوری شواهد یادگیری از آن رو است که اگر این موقعیت‌ها به دانش‌آموزان کمک کند که به اهداف آموزشی دست یابند، می‌توان گفت که طراحی سناریوی آموزشی به‌خوبی انجام شده و اجرای آن موفق بوده است. به بیان دیگر، به نظر می‌رسد یکی از بهترین معیار‌ها برای قضاوت دربارۀ کیفیت طراحی سناریوی آموزشی، اجرای درست و مطابق پیش‌بینی موقعیت‌های جمع‌آوری شواهد یادگیری است که باعث می‌شود اکثر قریب‌به‌اتفاق بچه‌ها به اهداف آموزشی دست یابند.

 

 

 

 

 

 

 

 

روش جمع‌آوری اطلاعات

ابتدا با کمک روش طراحی معکوس، سناریوی درس دوازدهم بازنگری شد. دایرۀ اهداف آن استخراج شد و پس از تعیین وجوه یادگیری برای هر هدف، موقعیت جمع‌آوری شواهد یادگیری مربوط به هر هدف طراحی شد. فهرست اهداف، وجوه یادگیری و موقعیت‌های جمع‌آوری شواهد یادگیری در جدول زیر آمده و در ادامه، هر موقعیت به اختصار توضیح داده شده است.

جدول شماره ۱

 

 

فعالیت۱:

شعر بسی رنج بردم در این سال سی / عجم زنده کردم بدین پارسی

را روی تخته می‌نویسیم و درباره این شعر سوالاتی در کلاس مطرح می‌کنیم و درباره آن گفت‌وگو می‌کنیم.

فعالیت۲: کاربرگ و پوستر به گروه‌های سه نفره داده می‌شود. از گروه‌ها می‌خواهیم با توجه به جلد کتاب و ویژگی‌های نوشته شده در کاربرگ، آنها را دسته‌بندی و در آخر ارائه دهند.

فعالیت۳: بچه‌ها در گروه‌های ۴ نفره اطلاعات کاربرگ شماره۱  که تحقیق درباره فردوسی بود را باهم به اشتراک می‌گذارند. بعد بازدید مجازی از آرامگاه فردوسی در کلاس ارائه می‌شود.

فعالیت۴: در این جلسه ویژگی‌های رستم برای بچه‌ها توضیح داده می‌شود و در ادامه از بچه‌ها می‌خواهیم کاربرگ شماره۳ را انجام دهند.

فعالیت۵: ابتدا شعر خوان اول اسفندیار از هفت‌خوان اسفندیار با لحن حماسی بعد داستان آن خوانده می‌شود و در پایان از بچه‌ها می‌پرسیم که چه نکاتی از شعر وداستان متوجه شدند.

فعالیت۶: داستان جنگ رستم و اسفندیار خوانده می‌شود و در ادامه در کلاس با پرسش سوال درباره‌اش گفت وگو می‌کنیم.

فعالیت۷: شعر زیر روی تخته نوشته می‌شود و از بچه‌ها می‌خواهیم درباره کلماتی که زیر آن خط کشیده شده است صحبت کنند در ادامه روی اسلاید طراحی شده تمرین را ادامه می‌دهیم.

بدین منزلت کار دشوارتر                گراینده‌تر باش و بیدارتر

فعالیت۸: کاربرگ شماره ۵ به گروه‌های دو نفره داده می‌شود. بعد از مقایسه دو تصویر قهرمان شاهنامه و قهرمان مارول[1] تفاوت‌ها و شباهت ها نوشته می‌شود و در ادامه بچه‌ها داستان کوتاهی برای دو شخصیت می‌نویسند.

فعالیت۹: پانتومیم ضرب‌المثل‌های کاربرگ شماره ۴ در کلاس اجرا می‌شود. از قبل ضرب‌المثل‌های بچه‌ها را روی تخته نوشته می‌شود بعد از هر اجرا بچه‌ها حدس می‌زنند کدام ضرب‌المثل اجرا شده است؟ در ادامه فرد اجرا شونده کاربرد ضرب‌المثل را توضیح می‌دهد.

فعالیت۱۰: با توجه به اسلاید هر دانش‌آموز یک شخصیت شاهنامه را از اسلاید انتخاب می‌کند و تصویرسازی کنند. شخصیت‌های غیر از اسلاید هم می تواند تصویرسازی شود.

 

فعالیت۱۱: مسیر فعالیت‌ها با بچه ها مرور شود و در ادامه از هر دانش آموز می‌خواهیم هر فعالیتی که موردعلاقه‌اش بوده و دلیل آن را بگوید.

 

در ادامه، سناریوی بازنگری‌شده در اختیار سه معلم کلاس (هر کلاس با جمعیت 25 نفر) در پایۀ دوم قرار گرفت تا آن را اجرا کرده و اطلاعات حاصل را برای بازطراحی سناریوی آموزشی در اختیار این پژوهش قرار دهند. اطلاعات به دو روش جمع‌آوری شد: شواهد مکتوب در قالب کاربرگ‌های دانش‌آموزان و یادداشت‌های معلمان، مصاحبه با معلمان پس از اجرای هر موقعیت جمع‌آوری شواهد یادگیری.

 

اطلاعات جمع‌آوری‌شده

شواهد یادگیری فعالیت۱ از ۷۵ دانش‌آموز:

تعدادی از بچه‌ها با شعر آشنایی کامل داشتند و شاعر و هدف از سرودن شعر را می‌دانستند. بعضی از بچه‌ها معنی کلماتی مثل عجم یا پارسی را نمی‌دانستند. اما بیشتر دانش‌آموزان متوجه سعی، تلاش و رنج ۳۰ ساله شده‌اند و به این نکته اشاره کرده‌اند که بعد از این تلاش زیاد راحتی، یادگرفتن چیزی، آینده خوب یا آزادی است.

شواهد یادگیری فعالیت۲ از ۷۵ دانش‌آموز:

در این فعالیت بعضی از بچه‌ها نتوانستند کتاب‌ها و اطلاعات را در دسته‌بندی درست قرار بدهند. به‌نظر می‌رسد به دلیل این بود که شناختی نسبت به کتاب‌ها داشتند.

شواهد یادگیری فعالیت۳ از ۷۵ دانش‌آموز:

در کاربرگ شماره ۱ دانش‌آموزان به شرایط سیاسی و اجتماعی جامعه در زمان سرودن شاهنامه اشاره کرده‌ بودند و منبع  اطلاعات همه آنها گوگل یا ویکی‌پدیا بود. گفت‌وگو در کلاس انجام شد و بچه‌ها اطلاعات را با هم به اشتراک گذاشتند. اما زمان خیلی کوتاهی نیاز داشت چون اطلاعات آنها مشابه بود. در کاربرگ شماره۲ (تکلیف) بچه‌ها به خوبی راه‌های متفاوت مراقبت کردن از چیزهای مهم زندگیشان را توضیح دادند.

شواهد یادگیری فعالیت۴ از ۷۵ دانش‌آموز:

با توجه به کاربرگ‌های بدست آمده در این فعالیت بچه‌ها خیلی‌خوب درگیر شده‌اند.

شواهد یادگیری فعالیت۵ از ۷۵ دانش‌آموز:

شعر کمی برای بچه‌ها طولانی بود. در ادامه درکلاس ما بچه‌ها اجازه خواستند تا شعر را با لحن حماسی بخوانند. تلاش و ذوقشان برای این کار غیرقابل پیش‌بینی بود، به همین دلیل ارسال ویس در کلاس ما انجام نشد.

شواهد یادگیری فعالیت۶ از ۲۵ دانش‌آموز:

داستان برای بچه‌ها طولانی بود و همین باعث شده بود توجه کمتری به بعضی از قسمت‌های داستان داشته باشند. چون داستان طولانی بود کمی مشارکت بچه‌ها در پاسخ دادن به سوالات کم بود. اما بچه‌هایی که مشارکت کردند جواب‌های متناسب با سوال می‌دادند و درگیر شده بودند.

شواهد یادگیری فعالیت۷ از ۵۰ دانش‌آموز:

فعالیت در کلاس انجام شد و بچه‌ها به‌خوبی با فعالیت درگیر شده بودند. بعد از خواندن شعر خودشان مثل‌های متنوعی می‌زدند و چند نفر ازبچه‌ها به ساخت انواع صفت با تر و ترین و تفاوت معنایی آن در گفت‌وگو‌ها اشاره کردند. در کلاس ما فقط یکی از بچه‌ها بود که کمی در ساخت جمله مشکل داشت. بچه‌ها معنی کلمه گراینده‌تر ومنزلت را نمی‌دانستند.

شواهد یادگیری فعالیت۸ از ۷۵ دانش‌آموز:

با توجه به کاربرگ‌های جمع‌آوری شده، بچه‌ها با کاربرگ و فعالیت آن درگیر شده بودند. بچه‌ها در کلاس ما بعد از تمام کردن کاربرگ پیشنهاد دادند کاربرگ گروه دوم که انجام ندادند را نیز انجام بدهند. بچه‌ها در قسمتی درگیر تصویر اسفندیار شده بودند و می‌گفتند که تصویر رستم است و حق با آنها بود به دلیل کمبود تصویر از تصویر رستم به جای اسفندیار استفاده کرده بودم.

شواهد یادگیری فعالیت۹ از ۲۵ دانش‌آموز:

فعالیت در کلاس انجام شد و بچه‌ها خیلی خوب درگیر فعالیت شده بودند. یک از بچه‌های کلاس ما به شعر نابرده رنج را به‌عنوان ضرب‌المثل آورده بود.

شواهد یادگیری فعالیت۱۰  از ۷۵ دانش‌آموز:

در این فعالیت بچه‌ها به خوبی درگیر شدن و خروجی آن روی یک پوستر بزرگ در هر کلاس به بورد زده شد.

 

شواهد یادگیری فعالیت ۱۱  از ۲۵ دانش‌آموز:

دو فعالیتی که بیشترین رای را آوردند:

دلیل اینکه فعالیت آخر رای بیشتری آورد این بود که بچه‌ها گفتند وقتی نقاشی می‌کنیم می‌توانیم از خلاقیت خودمان استفاده کنیم. نقاشی را دوست داریم. حس خوبی داریم وقتی نقاشی می‌کشیم. در ضمن چون تعدادی از بچه‌های خاص این فعالیت را انتخاب کردند روی انتخاب دیگران تاثیر گذاشت که با همه صحبت کردم که نظر شخصیشان مهم است اما همه گفتند واقعا نظر خودشان است.

سفر به آرامگاه فردوسی را دوست داشتند چون جای جدیدی را دیده بودن که قبلا ندیده بودند و این برایشان جالب بود.

 

جمع‌بندی و ارائه پیشنهادات احتمالی

براساس شواهد یادگیری و بازخورد معلمان کلاس در حین انجام فعالیت‌ها تغییراتی در آنها انجام دادم که فعالیت‌هایی که نیاز به تغییر داشت به صورت زیر است:

فعالیت۱: در این جلسه لب‌تاب و کتاب لغت‌نامه در کلاس همراه معلم باشد تا در صورت نیاز بچه‌ها بتوانند کلماتی را که نمی‌دانند در آنها جست‌وجو کنند یا در ابتدای جلسه می‌توانیم از بچه‌ها بخواهیم نظرشان را درباره معنی کلمات بگویند. کاربرگ شماره۲ به عنوان تکلیف به دانش‌آموزان داده می‌شود.

فعالیت۲: کتاب‌های داخل کاربرگ به کلاس آورده می‌‌شود و درباره‌ هر کتاب کوتاه با بچه‌ها گفت‌وگو می‌کنیم. اگر گروهی یا دانش‌آموزی در حین فعالیت به مشکل برخورد می‌توانیم با کتاب و مشاهده آن او را راهنمایی کنیم.

فعالیت۳: بهتر بود از قبل در یک نشست کلاسی یا بخشی از کلاس درباره نحوه جست‌وجو و تحقیق کردن صحبت ‌می‌کردیم. دانش‌آموزان برای ارائه اطلاعات خود می‌توانند یکی از انتخاب‌های پیشنهاد شده را داشته باشند: روزنامه دیواری یا پوستر- نقش مفهومی.

با توجه به گفت‌وگویی که در جلسه ۱ در کلاس انجام شد بهتر بود کاربرگ شمار۲ بعد از فعالیت اول به‌عنوان تکلیف ارائه شود.

فعالیت۴: به نظر من بهتر بود در توضیحات کمی درباره ویژگی‌های ظاهری رستم نیز توضیح داده می‌شد.

فعالیت۵: ابتدا معلمان کلاس باید این لحن خواندن شعر حماسی را تمرین کنند و بعد فعالیت را در کلاس اجرا کنند. بهتر بود قسمتی از شعر و بعد داستان همان قسمت خوانده شود تا هم برای بچه‌ها خسته‌کننده نباشد و هم ارتباط بهتری بین نظم و نثر داستان برقرار کنند.

فعالیت۶: بهتر است داستان خلاصه‌ شود.

فعالیت۷: معنی کلمات منزلت و گراینده‌تر در کلاس توسط بچه‌ها جست‌وجو شود.

فعالیت۸: تصویر رستم و اسفندیار تفکیک شود.

فعالیت۹: بهتر بود در جلسه قبل از تحویل دادن کاربرگ گفت‌وگوی کوتاهی درباره ضرب‌المثل در کلاس داشته باشیم.

فعالیت۱۱: نقشه راه از ابتدا آماده باشد و ابتدای هر جلسه نمایش داده شود تا فعالیتی جانیافتد و بچه‌ها نسبت به مسیر طرح درس و فعالیت‌هایی که انجام می‌دهند آگاهی داشته باشند.

 

منابع

حسین قاسم‌پور مقدم و  همکاران، ۱۳۹۶، راهنمای معلم فارسی دوم دبستان، اداره کل نظارت بر نشر و توزیع مواد آموزشی